Urriaren 16ko… Baratze kontu…
Joan den astean ederki freskatu zen denbora eta iduri
zuen udazkena edo ia ia negua ailatzen ari zeal! Igandetik berriz ere aize hego
piskat altxatu da eta aste buru bero bat emana dute… Aste hauek baliatu behar
dire horrelako denbor pollitekin zuen delako pelouse edo belar zelaiak
berritzeko edo hobetzeko…
Gaurko gaia:
Delako Pelouse-a edo belar eremuak…
Hainbeste kolore miragarri ditugu gure inguruetan
sasoin huntan bainan ez dugu soportatzen gure belar eremu ez baldin bada
berde-berdea, dirdiratzen duen berde dirdir sano batekin!
Gure etxe inguruak beti nahi ditugu txukun txukunak
eta horrek erran nahi du gure belar eremua behar duela ongi berdea izan eta
ongi moztua…
Sasoin huntan ikusten ditugu udaren bero eta lehortasun
ondorioak. Belar triste, zilakatua, oritua eta lekuka hutsa. Zer egin orain
hori konpontzeko?
Lehendabiziko jakin behar dugu zer gertatu zaion, ori
konpontzeko…
Ze lur klase
duzue?
Lur pisua baldin baduzue, seguraski uztaileko eta
buruilaeko azken asteraen beroak eta denbor idorrak ez diote onik egin. Lur pisuak uri aunitz egiten duelarik
urez betetzen da eta ur hori kontzen du.
Araberan
denbor idorrak ditugularik arrunt lehortzen da eta lehendabiziko urian ez du
ezer iresten. Holako lur pisuekin, piska bat arintzeko egin beharko zitzaion
leharra piska bat eman gainetik eta nahasi. Baita ere piska bat airazteko
oinetako puntta dutenekin ibili belar gainean.
Lur arina baldin baduzue edo sobera fina, orduan
hoberena lur pisua ekarri edo ongarria. Ongarriak bidenar lurra aberastuko
luke. Ori izango zen hoberena bainan maizago egin beharko duzue.
Nola desegin
belartzarretaz?
Aunitzetan gure belar berde eder horietan agertzen
zaizkigu belar tzar batzuk edo ez duguna gustuko belar motak: delako trèfla edo
baboxa, margaritak edo oino ardi mingaña (plantain) edo baita ere adar gorria
(oseille). Hortarako badituzue egiteko manera desberdinak.
Gutti
baldin badituzue, hoberena eskuz errotik ateratzea, erro guztiak ateraz. Hauntitz dituzue eta orduan tratamendu bat
egin beharko duzue. Tratamendu horren ondotik, ez dituzue bereala atera behar
errotik, bertzela erro sanoak utziko dituzue lurpean eta berriz pistuko dire
landareak… Iakintzazue ere maiz mozten delarik belarra, belar tzarrak ez dute
astirik loratzeko eta orduan ere azia botatzeko. Horrela errexago da berei nagusitzeko.
Eta
Goroldia?...
Izaten ditugu aunitzetan, leku umietan edo itzalean
edo zapinen azpian goroldia eta horrek luzara belarra itotzen ahal du.
Ortan ere
baditugu bi manera berai nagusitzeko. Eskuzko tresna batekin : delako
« scarificateur ». hori pasatzen dugu goroldiaren gainetik eta
errotik ateratzen du goroldia, haundiena beintzat ! Bertzela ahal dugu ere
egin erremedio batekin. Erremedio ori beti da burdin autxarekin egina eta
horrek erran nahi du zola azidifikatuko duela eta orrek eginen du goroldia
errezago itzuliko dela. Hortarako tratamendu orren ondotik (ez, bereala, utziko
dituge aste batzu bitartean) emanen dugu kisua lurrean ez dadin azidoagoa
bihurtu.
Bai goroldia
eta bai belar tzarrak ez ditugu bein ere betirako nagusitzen, ortarako beti
kasu egin behar dugu…
Tratamendu
hauek izaten ahal dire onkailuarekin nahasiak eta ala ez dugu bein ta berriz
tratatu behar gure belar eremuak. Errezago egiteko esku emanaldi batean !
Onkailuak.
Ortan ere
badire hainbeste klase desberdinak, bainan onkailu hutxetan badire mota
desberdinak : mineralak edo organikoak.
Mineralak,
noski, gehiago irauten dute, ez dugu maiz eman behar eta aberatsagoak dire,
bainan nork daki nun ta nola joaten diren erroak ez iretsiak edo gehiegi
emanak…
Minealetan
izaten da onkailu bat nahiko aberatxa dena eta berne barne aurkitzen dugu
delako Cyanamide calcique, berriki arte saltzen ahal zen goroldiaren kontra
gisako erremedio bezala eta orain ez dutena ulertzen, debekatu dute bere
kalitateak, nola goroldia kasatzen duen bainan produktoa bera ez dute debekatu.
Beraz debekatua da erratea zer egiten duen bainan ahal da oraindik saldu !
Organikoak :
bistanda naturalak dire, ez da arrazoin bat gehiegi emateko, kalte egiten ahal
dute ere… Maizago eman behar da, ez du beti usain ona… Bainan, hauxe da
hoberena gure ingurumenduarendako, beraz…
Domio
saindutako loreak…
Bia asten
buran sartuko gara azaroan eta bere lehendabiziko egunean oitura dugu
kanposantu edo ilerrietarat gatea, loratzea eta txukun txukun ematea !
Gaur 15 gai
huntaz aipatzean beranduegui izanen zela eta pentastu dugu gaur pisken solastea
hortaraz. Betitik ikusi ditugulore berdinak gure il herrietan
eta egia erran haunitzetan aspertzen zuten. Orain duela urte bbatzu agertu
ziren lore mota berriak gero ta kolore argiakoak eta bixibixiak.
Il herriko
loreak edo liliak:
Gaixo loreak! Il herritako loreak!? Lore horiek ez
dute errurik horrelako izena emateko! Beraien erru bakarra udazkenean loratzea!
Eta udazkenean omiosaindu izatea!!
Jainkoari esker badire hainbeste lore mota desberdinak
loratzen direnak sasoi huntan…
Krisantemoak: Lehen ikusten ziren bakarrik lore eder
haundi batzu, haza eder baten dina! Kolore moreak, oriak arrosa edo xuriak!
Orain ikusten ditugu gero ta gehiago lore ttikikoak, udaberriko margarita
batzuen itxurarekin. Kolore bixi bixiak, urdina, ferdea eta beltza badut uste
horiek direla ez diden kolore bakarrak. Orietatik kanpo, nahi duzuen atxemanen
duzue. Krisantemoaren loreak aunitz denbor irauten du, eta landarea ere franko
azkarra da eta uririk ez baldoin badu eskas, landareak iraunen dute lehendabiziko izozkiak arte! Gainera
aunitzetan ondoko urtean landarea berriz pisten da erroetatik!
Ziklamenak: Horietan ere badire hainbeste mota: bi
kolorezko loreekin, haundiak edo ttikiak… Betiko ziklamena lore eder batzuekin,
erreski berritzen dena, hainbeste lore begiak agertzen dire osto tartetik. Aski
kolore pollitak izaten ahal dire eta bixibixiak gorritik xurirat, arrosa klase
gustietatik pasatuz… Badire baita ere ziklamen ttipittoak. Horiek hobiekiago
irauten dut hotzari eta negu guzian izango dituzue loreak, haize hego hunek ez
baldin batu denak idortzen!
“Bruyères”:
Gure ohianetako lore eder eta fin hori, hor ere hainbeste mota, eta batzu orain
loratzen diren horietatik. Loreak denbor aunitz irauten du eta urte batetik
bertzera kontuko duzue landarea. Hor ere kasu, ur eskasia ez du maite !
Bertze
landare aunitz badire baita ere loretan sasoin huntan :
Solanum edo
piper landareak (ez jatekoak !), kolorezko hazak, zapino ttikiak, huntz
ostoak (lierre) eta bertze hainbeste mota desberdinak badire orain ! baita
ere lehen aipatutako delako pensées edo viola, lore ttikiago batekin bainan
erresago loratzen direnak. Baita ere delako primevère edo San Jose lorea…
Bada baita ere bertze landare bat aunitz ikusten dena
gure il herrietan eta ez duguna batere ikusten dominusaindiko egunetan:
Dipladenia. Ori bai dela landare bat aunitz irauten duena ur eskasirat bainan
kasu oramrekin eta hortarako ez dugu niun txematen egun hauetan! Ze gauza!
Krisantemoa ere ormatzen da ba! Usaiak edo ohiturakez ditugu ahin erreski
aldatzen eta lore produktoreak ere ez dudik gabe!
Il herrian…
Egia hemendik egun batzuen buruan gure kanposantuak
aski pollitak izanene direla, lore eta kolorez bete beteak. Bat bertzea baino
beteagoa… Ondoko astean aldiz denak idortuak, ormatuak edo eroriak…
Hortarako pensazazue ematea zuen poteen azpian plater
bat, horrela ureztaterakoan ur piskat geldituko gerokotz, aize hego eo auekin
erresserba gisa ederki etorriko zaiote…
Izaten dire ere landare ez erortzeko haize kolpe
batekin alako hiru xangoko batzu metalezkoak edo plastikozkoak eta erran bezala
hoiekin landare ez da erres erortzen. Makurrena landare bat erortzen delarik,
uria egiten badu ere lanadreak ez dut uric bere erroetan… nola ureztatu etzanta
den landare bat!
Ze domaia!
Maiz erraten den bezala, ze pena hainbeste lore pollit
eta kolore miragarri bakarrik il herrientzat! Aunitzetan aholku emateko
momentuan, aipatzen dioze baratze zaindari bateri landatzeko krisantemoa bere
baratzean eta seguro errepusta izanen duela: “ori il herriandako lorea da”!
Jendeak hainbeste burua sartua dela , izena aldatu beharko zitzaion! Joaten
zara lore martxanta baten gana eta erakutsiko zaitu lore erramu bat margarita izenarekin
edo delako alveolé…. Horiek ongi saltzen eta zer dire: Gure betiko
krisantemoa!! Bainan erraiozu zu hori bezeroari, seguru gutiago salduko
duzula!!
Aitortu
behar da aski kolore pollitak izaten dituela, loreak, moztua izan ta ere aunitz
irauten duela eta gainera lore merke bat da!
Eta ondoko aldian ?
Ondoko
aldian izanen gara urriaren 30a, eta nola landatzeko sasoinean garen aipatuko
dulu nola autatu arrosa landare bat, betitik lore ederrenetaik bat eta usain
goxo dun bat… Nola autatu, nun eta nola landatu.
Tomateak luzatzen ari dire : Zurkaitzak
eman behar izaten da, tomate landareak zurtoin meharra ditu eta erreski austen
direnak. Fruitu pisuekin edo haize kolpe batez fite hausten dire. Oroitu ere
delako « gourmand » edo « adar zurgatzaile » horiek ekendu
behar direla. Adar zurgatzaile bat da adar bat ateratzen dena osto baten
zangoan, horrek ez du ezer ekarriko bainan bai indarra ekendu landareari.
Entsaladak
ederki etortzen dire
denbor hauekin, kasu bero kolpekin lasten ateratzen ahal dire goiti.
